Kartel kısaca, aynı mal ve hizmeti üreten çeşitli teşebbüslerin aralarındaki rekabeti tamamen kaldırmak veya azaltmak amacıyla birleşmelere kartel denir. Karteller, sadece belli alanlarda ekonomik özgürlüklerini sınırlandırır. Amaç, piyasada monopol olmak ya da monopolü korumaktır.

Kartel, hem tüketiciye karşı fiyat belirleyicidir. Yanı istediği fiyattan ürününü satabilmektedir. Aynı zamanda da piyasaya yeni firmaların girmesini de önlemeye çalışır.

Kartellerin kurulabilmesi için o faaliyet alanında az sayıda teşebbüs bulunmalıdır. Aksi halde teşebbüslerin birbirleri ile anlaşmaları zorlaşmaktadır.

Ayrıca kartelin konusu içine giren maddelerin ikame edilmemesi, modaya ve zevklere bağlı olmaması gereklidir, aksi halde bu birleşme güçleşmektedir. Hammaddeler ve yarı mamuller (ara mallar) üzerindeki bir kartel nihai mal (mamul) üzerindeki bir mala göre daha kolaydır. Örneğin, kömür ve demir-çelik en ideal kartel konusudur. Aynı şekilde, pamuk ipliği üreten teşebbüslerin kartel kurmaları kolay iken pamuklu kumaş konusunda kartel oluşması çok zorlaşmaktadır.

Türkiye ve Dünya’da Kartel Örneği

Kartel olarak dünyada en çok bilinen ve etkili olmuş birlik OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler) olarak bilinir. 1973 yılında aldıkları kararla petrol üretimini azaltmış ve fiyatlarını yukarı çekmişlerdir. Bunun sonucunda maliyetler artmış ve dünya çapında yaşanan 1973 krizine neden olmuştur. Bunların yanı sıra, Almanya’da “Schienenkartell” (demiryolu karteli) örnek verilebilir.

TÜrkiye’de ise Rekabet Kurulunun 12 bankanın faiz oranlarında kartel gibi davranması sebebiyle açtığı dava sonucunda zarar görenlerin kayıpları karşılandı.

Kartel Çeşitleri

1. Üretim Kartelleri

Kartele giren teşebbüslerin kendileri için belirlenen üretim miktarından daha fazla üretmemeleri yani, üretimi sınırlamaları hususunda anlaşmalarıdır. Burada amaç üretimi sınırlayıp fiyat düşüşünü önlemektir.

2. Fiyat Kartelleri

Teşebbüslerin, kartel tarafından belirlenen fiyatın (asgari fiyat) daha altında satış yapmama hususunda anlaşmalarıdır. En çok görülen bir uygulamadır.

3. Satın Alma Kartelleri

Ham madde ve ara malı (yarı mamul) sağlanmasında teşebbüslerin bir araya gelmeleridir. Burada amaç bu malların toptan ve ucuz sağlanmasıdır.

4. Bölge Kartelleri

Kartele dahil olan teşebbüslerin ürünlerini belli bölgeler içinde satmaları, bu bölgeler dışına çıkmamaları konusunda anlaşmalarıdır.

5. Satış Bürolu Karteller (Kazanç bölüşümü kartelleri)

Bu tür kartellerde teşebbüsler üretim miktarında serbest oldukları halde pazarlama (satış) konusunda serbest değillerdir. Satışlar, kartelin satış bürosu tarafından yapılmakta ve elde edilen kazanç bölüşülmektedir.

6. Koşul kartelleri

Teşebbüslerin, müşterilerine, anlaşmaya giren konular (vadeli satış, vade süresi, peşin satış, tenzilat vb) dışında kolaylıklar göstermeyi kabul etmeleridir.