İktisadi Büyüme ve Kalkınma Nedir?

İktisadi Büyüme: Bir ekonominin ürettiği mal ve hizmet miktarındaki artışları ifade etmekle birlikte aynı zamanda ekonominin reel gelir düzeyindeki artışları tanımlamaktadır.

İktisadi Kalkınma: Bir ülkenin üretim yapısını yüksek katma değerli ürünler üretecek şekilde dönüştürmesi ve gelirin adaletli bir şekilde dağıtımı ve yaşam standartlarının yükseltilmesi olarak tanımlanabilir. Bu tanım doğrultusunda kalkınmanın amaçlan şöyle sıralanabilir.

• Üretim ve teknoloji boyutu; Daha yüksek katına değerli ürünler üretmek
• İnsani boyutu; Yaşam standartlarını yükseltmek
• İstihdam boyutu; İstihdam olanaklarını arttırmak ve çalışma koşullarını iyileştirmek Çevre boyutu; Çevreye en az zararı vermek
• Hâkimiyet boyutu; Toplumlarla yarışta önde yer almak
• Özgürlük boyutu; İktisadi, siyasi, sosyal ve uluslararası ilişkiler bağlamında özgürlük düzeyini yükseltmek.

KALKINMANIN ÖLÇÜLMESİ

1. Kişi Başına Gelir Düzeyi: Ülkelerin kalkınma düzeylerinin karşılaştırılmasında kullanılan temel ölçüt kişi başına gelir düzeyidir. Ancak tek ölçüt olarak kullanılması doğru değildir. Kişi başına düşen gelir düzeyi parametresinin eksik yönleri aşağıda sıralanmıştır.

• Gelir dağılımı hakkında bilgi vermemektedir.
• Kalkınma potansiyelini dikkate almamaktadır
• Üretim teknolojisi ve üretilen mallar hakkında bilgi vermemektedir
• Çalışma koşullan ve yaşam kalitesi hakkında bilgi vermemektedir.

2. İnsani Gelişme Endeksi: 1990 yılından itibaren Birleşmiş Milletler Kalkınma Ajansı (UNDP) tarafından açıklanan ve kalkınmışlık göstergesi olarak kullanılan endekstir. Endeks sıfır ile bir arasında değer almaktadır ve değerin bire yaklaşması insani gelişmişliğin arttığını gösterir. Endeks üç boyut üzerinden ile saplanmaktadır.

• Uzun ve sağlıklı bir yaşam (Ortalama ömür endeksi)
• Bilgiye ulaşabilirlik (Eğitim Endeksi)
• İnsan onuruna yakışır bir yaşma standardı (Gelir endeksi)

2014 yılı UNDP raporuna göre Türkiye 0,759 endeks değeri ile 187 ülke arasında 69 sırada yer alarak yüksek insani gelişme kategorisinde yer almıştır.

KALKINMA İKTİSADININ DEĞİŞİMİ

• Dünya Savaşı sonrası kalkınma anlayışı savaşta yıkıma uğrayan Avrupa’nın yeniden güçlü hale getirilmesi üzerine yoğunlaşmıştır.
• Kalkınma kavramının Üçüncü Dünya ülkeleriyle ilişkilendirilmesi 1950’Il yılların ortalarından itibaren başlarken Kalkınma iktisadı 1950 1975 arasında altın yıllarını yaşamıştır.
• Bu dönemde hızlı sermaye birikimi iktisadi kalkınmanın motoru olarak görülmüştür. Hızlı sermeye birikimi hızlı sanayileşmeyi getirecek ve bu da işsizliği ortadan kaldıracaktır.
• İthal ikameci sanayileşme, planlama ve dış yardımlar sermeye birikimi yolu ile hızlı büyümenin temel belirleyiciler olarak ortaya çıkmıştır.
• 1950’ii yıllarla 1970’ii yılların ortalarına kadar en parlak dönemini yaşayan kalkınma iktisadı gözden düşmeye başlamıştır.
• Kalkınma kavramı ile birlikte özdeşleştirilen büyümenin sağlayacağı damlama etkisinden herkesin yararlanacağı düşüncesi gerçekleşmemiştir.
• Yoksulluğun azalması, gelir dağılımının iyileşmesi ve işsizlik oranlarının azaltılması beklentileri karşılanamamış ve kalkınma iktisadı gözden düşmüştür.

NEO LİBERAL POLİTİKALAR- WASHİNGTON UZLAŞISI

• Kalkınma iktisadının gazdan düşmesiyle BİRLİKTE IMF, Dünya Bankası ve FED (Amerikan Merkez Bankası) öncülüğünde neo liberal politikalar önem kazanmaya başlamıştır.
• Washington Uzlaşısı daha az devlet daha çok piyasa kapsamında mal, faktör ve sermaye hareketten üzerindeki kısıtlamalar kaldırarak her şeyi piyasaya bırakmıştır.
• Fiyat mekanizması ekonominin tek yol göstericisi haline gelmiştir. İktisadî büyüme, sanayileşme kalkınma, gelir dağılımının iyileşmesi, işsizlik ve yoksulluğun önlenmesi gibi konular piyasa güçlerine bırakılıp devlet müdahaleleri saf dışı bırakılmıştır.

Washington Uzlaşısı ve Benimsenen Politikalar

• Mali disiplin
• Kamu harcamalarında temel sağlık eğitim ve altyapı harcamalarına öncelik verilmesi
• Vergi reformu (Vergi oranlarının düşürülüp vergi tabanının genişletilmesi)
• Faiz oranlarının serbestleştirilmesi
• Dış ticaretin serbestleştirilmesi
• Rekabetçi kur politikaları
• Doğrudan yabancı sermaye girişinin serbestleştirilmesi
• Kamu girişimlerinin özelleştirmesi
• Deregülasyon (Piyasaya giriş ve çıkış önündeki engellerin kaldırılması)
• Mülkiyet haklarının güvence altına alınması

Hedeflenen bu amaçlar doğrultusunda ve yapısal uyum programları çerçevesinde serbest piyasanın etkinliğinin arttırılmasıyla optimal kaynak dağılımı sağlanacak az gelişmiş ülkelere sermaye girişleri olacak ve az gelişmiş ülkelerin büyümesi ve kalkınması sağlanacaktır.

POST WASHİNGTON UZLAŞISI

• Washington Uzlaşısı düşük gelirli ülkelerde büyümenin arttırılması ve yoksulluğun azaltılmasında yetersiz kalmıştır.
• 2000’li yılların başından itibaren Washington Uzlaşısı yerini Post Washington Uzlaşısına bırakmaya başlamıştır.
• Post Washington Uzlaşısında hükumetlerin rolü arttırılarak kaynak tahsisinde serbest piyasa ekonomisinin sahip olduğu başarısızlıkların düzeltilmesi amaçlanmıştır.
• Post Washington Uzlaşısının en önemli unsuru kalkınma sürecinde devlete önemli roller düştüğünün yeniden anlaşılmasıdır.
• Devlet piyasa mekanizması ile içi içe girecek ve nitelikli iş gücü yetiştirmede altyapısal ihtiyaçların karşılanmasında önemli roller alacaktır.

BİNYILIN KALKINMA HEDEFLERİ

Yoksulluğun azaltılması amacıyla ülkelerin uyguladığı strateji belgeleri doğrultusunda 2000 yılında Birleşmiş Milletler tarafından belirlenen hedeflerdir. Binyılın Kalkınma Hedefleri şunlardan oluşmaktadır.

• Aşırı yoksulluğun ve açlığın ortadan kaldırılması
• Herkes için temel eğitimin sağlanması
• Cinsiyet eşitliğinin ilerletilmesi ve kadınların yetkilendirilmesi
• Çocuk ölümlerinin azaltılması
• Anne sağlığının iyileştirilmesi
• HIV AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele
• Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması
• Kalkınma için bir küresel ortaklık geliştirilmesi