Yakınsama ve Iraksama

1. Neo Klasik Yaklaşım Koşulsuz Yakınsama

Az gelişmiş ülkelerde sermaye birikimi sürecinde kıt olan sermayenin ilave her biriminin getirisi gelişmiş ülkelere göre daha yüksek olacaktır. Dolayısıyla az gelişmiş ülkelerde sermaye birikimi arttıkça getirideki artışlar daha büyük olacak ve az gelişmiş ülkeler gelişmiş ülkelere göre daha hızlı büyüyecek ve onları yakalayacaktır.

Ancak bu öngörüyü test eden içsel büyüme modelleri açığın kapanmadığını tam tersine açığın giderek arttığını göstermekledir. Bunun nedeni ise gelişmiş ülkelerde AR-GE yatırımları ve beşeri sermaye yatırımları nedeniyle sermaye için azalan verimler yasasının geçerli olmamasıdır.

B. Koşullu Yakınsama

1. Yakalama Hipotezi M. Abramovitz

• Hipotezin temel düşüncesi gelir düzeyinin sermaye stokundaki teknoloji düzeyine bağlı olduğu teknolojik olarak son derece düşük sermaye stokuna sahip olan az gelişmiş ülkeler ileri teknoloji düzeyli sermayeye sahip oldukça kişi başına gelir düzeylerinin artışı o kadar hızlı olacağıdır.
• İktisadi büyümenin başlangıç düzeyi ile büyüme oranları arasında ters yönlü ılişki vardır.
• Bir ülke ne kadar az gelişmişse kişi başına gelir düzeyi artışı o kadar yüksek olur. ° Gende kalan ülkeler başlangıçta ne kadar gerideyse gelişmiş ülkeleri o kadar hızlı yakalar.
• Takipçi ülkelerin büyüme potansiyelleri gelişmiş ülkelere yakınsadıkça azalır. Yakalamanın gerçekleşmemesinin nedeni az gelişmiş ülkelerde sosyal yetenek düzeyinin düşük olmasıdır.
• Yakalamanın gerçekleşmesi için teknoloji dışında az gelişmiş ülkelerin sosyal yetenek düzeyini geliştirmiş olması gerekir.

2. Fırsat Pencereleri C. Perez ve L. Soete

Teori yakalama hipotezindeki sosyal yeteneklerden ziyade teknoloji açığı üzerinde durur. Gelişmiş ülkeleri bir diğer ifade ile ileri teknolojileri yakalama açısından iki fırsat penceresi vardır.

Birinci Fırsat Penceresi

• Az gelişmiş ülkeler gelişmiş ülkelerin standart hale getirdikleri ürünlerin üretim sürecine girerek gelişmiş ülkeleri yakalayabilir.
• Perez ve Soete birinci pencereyi önemsemez. Çünkü gelişmiş ülkeler teknoloji avantajlarını koruyacak şekılde davranırlar.

İkinci Fırsat Penceresi

• Gerçek pencerenin gelişmiş ülkelerde tekno -ekonomik paradigma kaymalarının meydana geldiği yani yeni teknolojik sistem değişimlerinin olduğu dönemde açılacağı savunulur.
• Bu geçiş döneminde geçmişin teknolojik ve kurumsal gelişmeleri gelişmiş ülkelerde yapmak istedikleri yapısal değişimler önünde fiziki ve mali yükler oluşturur.
• Geç kalan ülkeler için geçmişten kalan kurumları taşıma ve sermaye stoku yükleri olmadığından avantajlıdırlar ve yeni teknolojik sistemlerin kabulü daha hızlı olur.
• Gelişmiş ülkelerin tekno – ekonomik paradigma değişimlerinin olduğu dönemlerde az gelişmiş ülkeler bu değişime uyum sağlarsa gelişmiş ülkeleri yakalayabilir.

3. Farklılaştırılmış Sistem A. Gerschenkron

• Teknolojik açığı ile sosyal açığın birlikte var olmasından hareket ederek sosyal yeteneğin gelişmesiyle teknoloji yakalama sürecinin aynı anda meydana geldiği savunulur.
• Az gelişmiş ülkeler sanayileşmelerini kendileri yaratmadan gelişmiş ülkeler tarafından daha önce yaratılan teknolojik ve kurumsal gelişmelerden faydalanarak sanayileşme başlatabilir.
• Modelde her ülkenin farklı kurumsal biçimde sanayileşme çabası söz konusudur. (Almanya’da yatırım bankaları, Rusya’da devlet, Japonya’da Zaibatsular ile)

Gerschenkron’a göre koşullara özgü kurumların ortaya çıkması ve geç kalan ülkeler arasında farklı koşullarla yakalama imkanı mümkündür.