IS-LM-BP Modeli

Ödemeler Bilançosu

Bir ülkedeki yerleşiklerin diğer ülkedeki yerleşiklerle yaptığı tüm işlemlerin kaydının tutulduğu hesaba ödemeler bilançosu denir.

1. Cari İşlemler Hesabı:

a. Mal Ticareti: Görünür ticaret olarak da ifade edilen bu hesapta mal alış ve satışları yer alır.

• İhracat
• İthalat
• Transit Ticaret

b. Hizmet Ticareti: Görünmez ticaret olarak da ifade edilen bu hesapta hizmet alım ve satımı yer alır.

Truzim, taşımacılık, bankacılık, sigortacılık, inşaat, Resmi Hizmet

c. Yatırım Gelir-Gider Hesabı: Doğrudan Portföy yatırımlarının gelir ve giderlerinin ve dış borç faiz ödemelerinin yazıldığı hesaptır.

Kar, faiz, temettü gelirleri

Transfer Hesabı: Ülkeler arasında yapılan transferlerin yazıldığı hesaptır. İşçi dövizi, bedelsiz ithalar, bağış ve yardımları.

Not: Cari işlemler hesabı pozitif ya da negatif değer alabilir. Hesabın pozitif değer alması cari fazlayı ifade ederken, negatif değer alması cari açığı ifade eder.

2. Sermaye Hesabı

Ülkeye anapara giriş ve çıkışlarının yazıldığı hesaptır.

a. Sermaye Hesabı: Sermaye transferini gösteren hesaptır. Dış borç anapara geri ödemeleri bu hesaba yazılır. Göçmen transferi gibi

b. Finans Hesabı

• Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları: Ülkede üretim gerçekleştirmek için gelen ya da ülkedeki mevcut şirketlere ortak olmak amacıyla gelen yabancı sermayenin takip edildiği hesaptır.
• Dolaylı (Portföy Yatırımı) Yabancı Sermaye Yatırımları: Ülkeye tahvil bono ve hisse senedi yatırımları için gelen yabancı sermayenin yazıldığı hesaptır.
• Diğer Kalemler: Şirketlerin ve bankacılık kesiminin yurtdışından getirdiği sermayelerin yazıldığı hesaptır.

Sermaye hesabı pozitif ya da negatif değer alabilir. Hesabın pozitif değer alması ülkeye sermaye girişini ifade ederken, negatif değer alması ülkeden sermaye çıkışını ifade eder.

3. Net Hata Noksanı Hesabı: Bilanço denkliğini sağlamaya yönelik bir düzeltme hesabı olmakla birlikte kaynağı belli olmayan sermaye giriş ve çıkışlarını ifade eden hesaptır.

4. Resmi Rezerv Hesabı: Ülkenin merkez bankası ve IMF nezdinde sahip olduğu altın ve döviz rezervlerinde meydana gelen değişimlerin yazıldığı hesaptır.

Resmi rezerv hesabı pozitif ya da negatif değer alabilir. Hesabın pozitif olması resmi rezervlerin azaldığını gösteren hesabın negatif değer olması rezervlerin artığını gösterir.

BP Eğrisi

Ödemeler bilançosunun dengede olduğu gelir düzeyi faiz haddi bileşimlerinin geometrik yerine BP eğrisi denir. Eğri üzerindeki her noktada ödemeler bilançosu dengededir.

Normal şartlar altında BP eğrisi pozitif eğimlidir. Çünkü, gelir düzeyinde meydana gelecek bir artış karşısında ithalat artarken net ihracat azalacak ve ödemeler bilançosu açığı söz konusu olacaktır. Bu açığın kapatılabilmesi için ülkeye sermaye girişinin olması gerekir. Bunun içinde faiz oranı yükseltilmelidir.

BP Eğrisinin Eğimi

BP eğrisinin eğimini etkileyen iki unsur söz konusudur.

• Ekonomide marjinal ithalat eğilimi arttıkça BP eğrisi dikleşir.
• Sermaye hareketlerinin yurtiçi ve yurtdışı faiz oranları arasındaki farka olan duyarlılığı arttıkça BP eğrisi yatıklaşır.

Not: sermaye hareketlerinin olmadığı durumda, dışa kapalı ekonomide BP eğrisi diktir. Tam sermaye hareketliliği durumunda ise yataydır.

BP Eğrisinin Konumu

Yurtiçi ve yurtdışı fiyat düzeyi veri iken nominal döviz kurunun aynı zamanda reel döviz kurunun arması yurtiçi malların ucuzlaması ve her alternatif gelir düzeyinde BP eğrisinin sağa kaymasına neden olur.

Mundell-Fleming Modeli

1. Sabit Kur ve Tam Sermaye Hareketliliği Altında para ve Maliye Politikaları

Para Politikası

Başlangıçta dengede olan ekonomide genişletici para politikası LM eğrisini sağa kaydırır. Bu noktada yurtiçi faiz oranının düşmesi ödemeler bilançosu açığı yaratır. Faizdeki düşüşle birlikte gerçekleşen sermaye çıkışı dövize olan talebi arttırırken merkez bankasının piyasadan TL alıp karşılığında döviz vermesine ve para arzının daralmasına neden olur. Para arzının daralması LM eğrisinin tekrar sola kaydırırken ekonomi eski dengeye döner.

Maliye Politikası

Başlangıçta dengede olan ekonomide genişletici maliye politikası IS’i sağa kaydırır. Bu noktada faiz oranının yükselmesi sermaye girişini arttırırken ödemeler bilançosunda fazla oluşur. Merkez bankasının gelen sermaye karşılığında piyasaya TL vermesi para arzını arttırırken LM eğrisinin kaymasına ve ekonominin aynı faiz düzeyinde gelirin artmasına neden olur. Maliye politikası etkindir.

2. Esnek Kur Tam Sermaye Hareketliliği Altında Para ve Maliye Politikası

Para Politikası

Başlangıçta dengede olan ekonomide genişletici para politikası LM eğrisini sağa kaydırırken daha düşük faiz düzeyinde, daha yüksek gelir düzeyinde denge sağlanır. Bu noktada faiz oranının düşmesi sermaye çıkışına neden olurken ödemeler bilançosu açık verir. Esnek kurdayken dövize olan talebin artması Yerli paranın değerini düşürürken bu ihracatın artıp, ithalatın azalmasına ve IS eğrisini sağa kayarak aynı faiz düzeyinde daha yüksek gelir seviyesinde dengeye gelir. Esnek kurda para politikası etkindir.

Maliye Politikası

Başlangıçta dengede olan ekonomide genişletici maliye politikası IS eğrisini sağa kaydırırken iç denge daha yüksek faiz ve gelir seviyesinde sağlanır. Bu noktada faizin yükselmesi sermaye girişini arttırırken ödemeler bilançosunda fazla yaratır. Esnek kurda sermaye girişi TL’ye olan talebni arttırırken döviz kurunu düşürüp TL’nin değer kazanmasına neden olur. Bu değer kazancı ithalatı arttırıp ihracatı azaltırken IS eğrisinin sola kaymasına ve eski düzeyde dengeye gelmesine sebep olur.

Marshall-Lerner Koşulu

Bir ülke parasının reel değer kaybının yani yapılacak bir devalüasyonun net ihracatı hangi durumda arttıracağına Marshall-Lerner koşulu denir. Marshall- Lerner koşuluna göre bir ülkedeki ihracat ve ithalat esneklikleri toplamının 1’den büyük olduğu durumda yapılacak bir devalüasyon net ihracatı arttırır.

İlgili Yazı: Devalüasyon Nedir?