Mal ve Para Piyasalarında Eş Anlı Denge (IS-LM)

Mal Piyasasında Denge (IS)

Mal piyasasının dengede olduğu gelir düzeyi faiz haddi bileşimlerinin geometrik yerine “IS” eğrisi denir. eğri üzerindeki her noktada mal piyasası dengededir ve yatırımlar tasarruflara eşittir. (I=S)

IS eğrisinin sağında kalan her noktada S>I (Mal Arz Fazlası) olur. Eğrinin solunda kalan her noktada ise I>S (Mal Talep Fazlası) olur.

IS Denklemi: i= A₀/b – 1/k_e.b

Is Eğrisinin Eğimi: 1/k_e.b

k_e: Çarpan

b: Yatırımların faize duyarlılığı

Bir ekonomide çarpan değeri arttıkça ve yatırımların faize duyarlılığı arttıkça IS eğrisi yatıklaşacaktır.  çarpan değeri azalırsa ve yatırımların faize duyarlılığı azaldıkça IS eğrisi dikleşir.

Ekonomide çarpan değerini etkileyen marjinal tüketim eğiliminin artması marjinal vergi haddinin ve marjinal ithalat eğiliminin azalması çarpan değerini arttırırken IS eğrisinin yatıklaşmasına neden olur.

c↑, t↓, m↓ toplam harcama fonksiyonunu dikleştirirken, IS eğrisinin yatıklaşmasına neden olur.

IS Eğrisinin Konumu

Ekonomi başlangıçta dengede iken A₀ içerisinde yer alan faiz dışındaki otonom harcamalardaki değişiklik toplam planlanan harcama fonksiyonunu paralel olarak yukarı ya da aşağı kaydırırken IS eğrisinde sağa veya sola kaymasına neden olur.

Is eğrisinin yatıklaşması ekonomide faiz oranında meydana gelecek değişimi gelir düzeyi üzerinde yaratacağı etkinin artmasına neden olur. 

Para Piyasasında Denge (LM Eğrisi)

Para Talebi

Ekonomik birimlerin ceplerinde ya da cüzdanlarında tutmak istediği para miktarına para talebi denir. Keynes’e göre para talebi 3 unsurdan oluşur.

1. işlem Amaçlı Para Talebi: Ekonomik birimlerin günlük ihtiyaçlarını karşılamak için tuttukları para miktarını ifade eder. İşlem amaçlı para talebi gelirin bir fonksiyonudur.
2. İhtiyaç Amaçlı Para Talebi: Ekonomik birimlerin ön göremediği durumlar karşısında kendilerini güvende hissetmek ve mal fiyatlarındaki ani düşüşlerden fayda elde etmek amacıyla tuttukları paradır. ihtiyaç amaçlı ya da ihtiyat güdülü para talebi gelirin bir fonksiyonudur.
3. Spekülasyon Amaçlı Para Talebi: Ekonomik birimlerin tahvilden getiri sağlamak amacıyla tuttukları paradır. Spekülasyon amaçlı para talebi faizin bir fonksiyonudur. Faiz haddi arttıkça spekülatif para talebi azalır. V=R/L

Keynese göre, tahvil fiyatının düştüğü ve buna bağlı olarak faiz oranının yükseldiği durumda ekonomik birimler ellerinde tuttukları fazla para ile tahvil satın almaya yönelirler. bu durumda spekülatif amaçlı para talebi azalır.

ky= İşlem ve ihtiyat güdülü para talebi

hi= Spekülasyon amaçlı para talebi

Para Arzı

Keynes modelinde reel para arzını dikkate almıştır ve para arzı faiz haddine duyarsızdır.

Para Piyasasında Denge

Keynese göre para piyasasında denge para talebiyle para arzının kesiştiği noktada sağlanır. Bu noktada piyasa denge faiz haddi belirlenir. Para piyasasının dengede olduğu durumda para arzı para talebine ve tahvil arzı da tahvil talebine eşittir.

Para piyasasında para arzının daha fazla olduğu durumda tahvil talep fazlası söz konusudur. Bu durumda ekonomik birimler ellerindeki fazla para ile tahvil alımına yönelirken tahvilin fiyatı artacak faiz oranı düşecek ve spekülatif para talebi artacaktır.

Para piyasasında para talebinin daha fazla olması durumunda tahvil arz fazlası söz konusudur. Bu durumda ekonomik birimler para taleplerini karşılamak için tahvil satarken tahvilin fiyatı düşecek, faiz oranı artacak ve spekülatif para talebi azalacaktır.

 

LM Eğrisi

Para ve tahvil piyasasının dengede olduğu gelir düzeyi ve faiz haddi bileşimlerinin geometrik yerine “LM” eğrisi denir. Eğri üzerindeki her noktada para arzı para talebine, tahvil arzı tahvil talebine eşittir.

LM eğrisinin sağında kalan alanda para talebi para arzından büyükken aynı zamanda tahvil arz fazlası söz konusudur. Bu durumda para piyasasının dengeye gelebilmesi için faiz haddinin yükselmesi gerekmektedir.

LM eğrisinin solunda kalan alanda para arzı para talebinden büyükken aynı zamanda tahvil talep fazlası söz konusudur.  Bu durumda para piyasasının dengeye gelebilmesi için faiz haddinin düşmesi gerekir.

Eğim=k/h

k: Para Talebinin gelire duyarlılığı

h: Para talebinin faize duyarlılığı

LM Eğrisinin Konumu

Sağa Kayması: Para arzının artması, fiyatlar genel düzeyinin düşmesi, para talebini azaltan her türlü unsur LM eğrisinin sağa kaymasına neden olur.

Sola Kayması: Eğrinin sola kayması yukarıdaki maddelerin tersi durumda gerçekleşir.

Mal ve Para Piyasasında Birlikte Denge

Mal ve para piyasasında eşanlı denge IS-LM eğrilerinin kesiştiği E noktasında sağlanır. Bu noktada piyasada denge faiz haddi ve denge gelir düzeyi belirlenir. E noktasında aynı zamanda mal piyasasında, yatırımlar tasarruflara eşitken para piyasasında para arzı para talebine ve tahvil arzı da tahvil talebine eşittir.

IS-LM eğrisinin sağında yer alan A gibi bir nokta için para ve mal piyasası dengede değildir. bu noktada para talebi para arzından büyükken aynı zamanda tahvil arz fazlası vardır. Ayrıca mal piyasasında tasarruflar yatırımlardan büyükken ekonomide mal arz fazlası vardır. Para ve mal piyasasının tekrar dengeye gelebilmesi için ekonomide faiz oranı yükselirken gelir düzeyi azalmalıdır.