Aile Hukuku; Nişanlanma, Evlenme, Boşanma, Soybağı

En dar anlamıyla ana-baba ve çocuklardan oluşan aile, toplumun temel taşı olarak kabul edilmiştir. Nitekim, 1982 anayasasında da Türk toplumunun temeli olduğuna ve eşler arasında eşitliğe dayandığına yer verilmiştir. Aile hukuku ilkeleri;

• Sınırlı sayıda ilişki tiplerinden oluşur.
• Emredici kurallardan oluşur
• Çocuk ve zayıfların korunması esas alınmıştır.
• İşlemler şekle tabi kılınmıştır.
• Devletin müdahale ilkesine yer verilmiştir.
• Eşler arasında eşitlik ilkesi benimsenmiştir.

A. Nişanlanma

Nişanlanma, evlenme vaadiyle oluşmaktadır. Nişanlanma kişiye sıkı sıkıya bağlı bir haktır. Ancak sınırlı ehliyetsizler bu işlemi tek başına yapamazlar. Nişanlanma iradesinin 3. bir kişi aracılığıyla açıklanması mümkünken evlenme iradesinin açıklanmasında bu asla geçerli hukuki sonuçlar doğurmaz.

Nişanlanma ehliyeti; Tam ehliyetliler ile sınırlı ehliyetliler kendi başlarına evlenmelerinde yasal bir engel bulunmamaktadır. Ancak sınırlı ehliyetsizler yasal temsilcilerinin rızası olmadıkça bir nişanlanma sözlemesi yapamazlar.

Nişanlanma yasakları; nişanlanma evlenme amacıyla yapılmaktadır. bu nedenle evleviyet gereği evlenmenin önündeki yasal engeller nişanlanma için de geçerli olacaktır. Buna göre nişanlanmanın önünde yasal engeller nişanlanma için de geçerli olacaktır. Üç temel engel vardır;

• Mevcut evlilik
• Yakın hısımlık
• Evlenmeye engel derecede akıl hastalığının bulunmasıdır.

Nişanlılığın Sona Ermesi ve Hükümleri

Nişanlılık sona erince tarafların birbirlerinden talep edebilecekleri hakları ortaya çıkar. Bunları iki alt başlıkta toplarsak bunlar; hediyelerin iadesi ve zararların tazminidir.

Evlenme

Evlenme bir sözleşmedir. farklı cinsiyete mensup iki kişinin sürekli olarak hayatlarını birleştirmek arzusuyla kurudukları bir ortaklıktır.

Evlenme ehliyeti; Tam ve sınırlı ehliyetli kişiler tek başlarına evlenebilirler. sınırlı ehliyetsiz kişilerden yaşı küçük mümeyyizlerin evlenebilmeleri için en az 17 yaşını tamamlamış olmaları ve ayrıca kanuni temsilcilerinin de izinlerinin olması gerekir.

Tam ehliyetsizlerin ise evlenmeleri yasal temsilcilerin izniyle dahi mümkün olmaz. Buna rağmen evlenme işlemi gerçekleşmişse iptal edilinceye kadar geçerli sonuçlar doğurur.

Evlenme Şekli; Evlenme sözleşmesinin evlenmeden önceki şartları şöyle sıralanmaktadır;

• Taraflar öncelikle evlendirme memuruna başvurmalıdır. Bu başvuru belgelerinin sunulması açısından birlikte yapılmalıdır.
• Tarafların evlenmelerinin önünde bir engel olup olmadığı incelenmelidir.
• taraflar ayrıca sağlık raporu da alarak sunmalıdır.

Evlenme sırasında aranan şartlar ise tarafların hazır bulunması, en az iki şahidin varlığı ve evlenmek konusundaki iradelerin evlendirme memuruna sözle açıklanmasından ibarettir.

Evlenme engelleri;

• Yakın hısımlık
• Mevcut evlilik
• Evlenmeye engel derecede akıl hastalığı

Nispi Evlenme Engelleri;

• İddet müddeti
• Bulaşıcı hastalıklar

Yoklukla Geçersiz olan evlenmeler;

• Aynı cinsteki kişilerin evlenmiş olması
• Evlenmenin resmi memur huzurunda yapılmamış olması
• Taraflardan birinin irade açıklamasına karşın diğerinin irade açıklamasında bulunmaması

Mutlak Butlanla Geçersiz Evlenmeler

• Eşlerden birinin evlenme sırasında evli bulunması
• Eşlerden birinin evlenme sırasında süreli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması
• Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak derecede akıl hatalığı bulunması
• Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığın bulunması

Nisbi Butlanla geçersiz Evlenmeler

• Ayırt etme gücünden geçici yoksunluk
• Yanılma
• Aldatma
• Korkutma

İptal davası açma hakkı, iptal sebebinin öğrenildiği veya korkunun etkisinin ortadan kalktığı tarihten başlayarak altı ay ve her halde evlenmenin üzerinden beş yıl geçmekle düşer.

Butlan Kararının Hukuki Sonuçları

Mahkemece butlanına karar verilen bir evlilikten doğan çocuklar, ana ve baba iyiniyetli olmasalar bile evlilik içinde doğmuş sayılır.

Çocuklar ile anne ve baba arasındaki ilişkilere boşanmaya ilişkin hükümler uygulanır.

Evlenmenin butlanına karar verilirse evlenirken iyi niyetli bulunan eş, bu evlenme ile kazanmış olduğu kişisel durumunu korur.

Eşler arasındaki mal rejiminin tasfiyesi, tazminat, nafaka, ve soyadı hakkında boşanmaya ilişkin hükümler uygulanır.

Evlenmenin butlanını dava etme hakkı mirasçılara geçmez. Ancak mirasçılar açılmış olan davayı sürdürebilir.

Evlenmenin butlanı davasında, yetki ve yargılama usulü bakımından boşanmaya ilişkin hükümler uygulanır.

Eşlerin Hakları; ortak konutu seçme,birlikte yaşama, birliği yönetme.

Eşlerin yükümlülükleri; sadakat, dayanışma ve yardım, birlikte yaşama, giderlere katılma, birliğin mutluluğunu sağlama, çocukların bakımı ve yetiştirilmesi

Boşanma

Evliliğin, butlan sebepleri dışında mahkeme kararıyla sona ermesine boşanma denir. Ancak bunun için boşanma sebeplerinin olması gerekir;

Boşanmanın genel sebepleri; Evlilik birliğinin temelden sarsılması, müşterek hayatın kurulamaması, tarafların boşanmak konusunda anlaşmış olmasıdır.

Boşanmanın özel sebepleri; Zina, hayata kast, suç işleme ve haysiyetsiz hayat sürme, terktir.

Davaya hakkı olan eşin istemi üzerine hakim, esası incelemeden yapacağı ihtarda terk eden eşe iki ay içinde ortak konuta dönmesi gerektiği ve dönmemesi halinde doğacak sonuçlar hakkında uyarıda bulunur. Bu ihtar gerektiğinde ilan yoluyla yapılır. Ancak boşanma davası açmak için belirli sürenin dördüncü ayı bitmedikçe ihtar isteminde bulunamaz ve ihtardan sonra iki ay geçmedikçe dava açılamaz.

Boşanma sebebi ispatlanmış olursa hakim boşanmaya veya ayrılığa karar verir. dava boşanmaya ilişkinse ancak ortak hayatın yeniden kurulması olasılığı varsa hakim buna rağmen ayrılığa karar verebilir.

Boşanmanın Hukuki Sonuçları

Maddi ve manevi tazminat; mevcut veya beklene menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir maddi tazminat isteyebilir. Kusuru olmayan tarafın manevi tazminat isteme hakkı da vardır.

Yoksulluk nafakası; boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek taraf, kusura daha ağır olmamak koşuluyla geçimi için diğer taraftan mali gücü oranında süresiz olarak nafaka isteyebilir. Kusur aranmaz

Mal rejiminin tasfiyesi; Boşanma halinde mal rejiminin tasfiyesinde eşlerin bağlı olduğu rejime ilişkin hükümler uygulanır. Ayrılık halinde ise ayrılığa karar verilirse mahkeme, ayrılığın süresine ve eşlerin durumlarına göre aralarında sözleşmeyle kabul edilmiş olan mal rejiminin kaldırılmasına karar verebilir.

Edinilmiş mallara katılma rejimi; Bu rejim edinilmiş mallar ile eşlerden her birinin kişisel mallarından oluşur. yani bu rejimde mallar edinilmiş mal ve kişisel mal olarak iki ayrı gurupta toplanmaktadır. Buna göre;

• Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya
• Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği mal varlığı değerleri
• manevi tazminat alacakları
• Kişisel mallar yerine geçen değerlerdir.

Edinilmiş mallar; Edinilmiş mal, her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği mal varlığı değerleridir. Bir eşin edinilmiş malları özellikle şunlardır;

• Çalışma karşılığı olan edinimler
• Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler
• Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar
• Kişisel malların gelirleri
• Edinilmiş malların yerine geçen değerler

Mal rejiminin Tasfiyesi; Mal rejimi, eşlerden birinin ölümü veya başka bir mal rejiminin kabulüyle sona erer. Mahkemece evliliğin iptal veya boşanma sebebiyle sona erdirilmesine veya mal ayrılığına geçilmesine karar verilmesi hallerinde, mal rejimi dava tarihinden geçerli olmak üzere sona erer.

Soybağı

Birbirlerine kan bağıyla bağlı olanlar arasındaki ilişki de denilebilecek olan soy bağı, aslında çocuk ile anne veya aba arasında kurulan hukuki bağdır. çocuk ile anne arasında soybağı doğumla kurulu. Baba ile kurulması; tanıma, anne ile evlenme, hakim kararıyla gerçekleştirilmektedir.

Babalık karinesi; Evlilik devam ederken veya evliliğin son ermesinden başlayarak 300 gün içinde doğan çocuğun babası kocadır. Bu süre geçtikten sonra doğan çocuğun kocaya bağlanması, ananın evlilik sırasında gebe kaldığının ispatıyla mümkündür.

Hak düşürücü süreler; koca, davayı, doğumu ve baba olmadığını veya ananın gebe kaldığın sırada başka bir erkek ile cinsel ilişkide bulunduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl içinde açmak zorundadır. 

Tanıma

Tanıma, babanın tek taraflı irade beyanı ile evlilik dışında doğan çocukla arasında soybağını kurduğu hukuki bir işlemdir. Baba tanımayı nüfus memuruna veya mahkemeye yazılı başvuru şeklinde yapabileceği gibi resmi senette veya vasiyetnamesinde yapacağı bir beyanla da yapabilir.  Başka bir erkekle soybağı bulunan çocuk, bu bağ geçersiz kılınmadıkça tanınamaz.

Velayet

Anne ve babaya çocukları üzerindeki  yükümlülüklerini yerine getirebilmeleri için hukuken tanınmış yetkilerinin genel adına velayet denir. Ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velayeti altındadır. Yasal sebep olmadıkça bu hak ana-babadan alınamaz.

Vesayet

Velayet altında bulunmayan kimselerin, gerçek kişisel ve gerekse ekonomik hak ve menfaatlerinin korunması gerekir. Bu amaçla, onlar adına işlem yapabilme yetkisiyle donatılmış kişilere ihtiyaç duyulmuştur. işte bu kişiler arasında kurulan hukuki müessese vesayet müessesesidir. Vesayet organları; vesayet daireleri ile vasi kayyımlardır.

Vesayet gerektiren haller;

• Küçüklük
• Kısıtlanma
  • Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı
  • Savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetim
  • Özgürlüğü bağlayıcı ceza
  • İstek üzerine kısıtlama