Tüzel Kişiler Nedir?Tüzel Kişi Ehliyeti, Dernekler, Vakıflar

İnsanlar dışında hukuken kişilik bahşedilen varlıklara tüzel kişi denir.

Tüzel Kişilerin Ehliyeti

a. Hak Ehliyeti; Tüzel kişiler, cins, yaş, hısımlık gibi yaratılış gereği insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki bütün haklara ve borçlara ehildirler. Tüzel kişiliği kazanma biçimleri;

Serbest Kuruluş Sistemi: Bu sisteme göre tüzel kişiler kurulmak için herhangi bir makamdan izin almaksızın ve ayrıca yine herhangi bir sicile de tescil edilmeksizin kurulurlar. Bu sistemin uygulandığı tüzel kişilerin başında dernekler, siyasi partiler ve sendikalar gelmektedir.

İzin sistemi; Kurulmak için yetkili kılınmış bir makamdan izin alınmasının şart kılındığı sistemdir.

Tescil Sistemi; Tüzel kişiliğin kazanılmasının kanunda belirtilen sicile tescille kazanıldığı sistemdir. Bu sisteme örnek olarak ise vakıflar ve şirketler verilebilir.

İzin + Tescil Sistemi; Bazı anonim şirketlerin örnek olarak gösterilebilir. Kayıtlı sermaye sistemin benimsemiş halka kapalı Anonim şirketlerin kurulmasında bakanlıktan izin alınması hala zorunludur.

b. Fiil Ehliyeti; Tüzel kişiler kanunen zorunlu görünen organlarını oluşturduklarında fiil ehliyetini kazanmış sayılmaktadır.

Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi

Tüzel kişiler yetkili organların alacakları bir kararla sona erebilir. Tüzel kişiliğin yasada belirtilen sebeplerden herhangi birinin varlığı halinde mahkeme kararıyla sona erdirilmesidir. Bİr tür cezalandırma olarak  kabul edilen bu karar şu yasal gerekçelere dayandırılmaktadır;

• Amacın hukuka veya ahlaka aykırı hale gelmesi
• Kanunun emredici hükümlerine aykırılık
• Suç odağı haline gelme
• Alacaklıların kapatılma için mahkemeye başvurmuş olmaları

Kendiliğinden sona erme; Kanunda belirtilen durumlardan birinin gerçekleşmiş olması tüzel kişiliğin kendiliğinden sona ermesi sonucunu doğurmaktadır. Bu sebeplerin başlıcaları;

• Amacın gerçekleşmesi
• Amacın imkansızlaşması
• Sürenin sona ermesi
• Acz hali
• İlk genel kurul toplantısının Üst üste yapılamamış olması
• Sermayenin 2/3’ünün kaybına rağmen kalanla devam etmek veya eksilen kısmı tamamlamak konussunda herhangi bir kararın alınmamış olmasıdır.

Tüzel kişiliğin mal varlığı, kanunda veya kuruluş belgesinde başka bir hüküm bulunmadıkça ya da yetkili organı başka türlü karar vermedikçe en yakın amacı güden kamu kurum veya kuruluşana geçer

Dernekler

Dernekler en az yedi gerçek veya tüzel kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.

Derneklerin Kuruluşu; Dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülki amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar. teslim edilen belgeler en büyük mülki amir tarafından 60 gün içinde dosya üzerinden incelenir. Eksiklik olması durumunda, eksiklerin tamamlanması kuruculardan istenir. 30 gün içinde belirtilen noksanlık tamamlanmaz ve kanuna aykırılık giderilmezse en büyük mülki amir, yetkili asliye hukuk mahkemesinde derneğin feshi konusunda dava açması için durumu Cumhuriyet savcılığına bildirir.

Dernek tüzüğü, derneğe yapılan yazılı bildirimden başlayarak 15 içinde yerel bir gazete ile ilan edilir. Dernekler bildirim ardından 6 ay içinde ilk genel kurul toplantılarını yapmak ve zorunlu organlarını oluşturmakla yükümlüdürler.

Dernek kurucuları tüzel kişi olmalarının yanı sıra tüzel kişi olmaları da mümkündür. Gerçek kişi olan yöneticilerin fiil ehliyetine sahip olmaları gerekir. yani 18 yaşını bitirmiş olmaları değil fiil ehliyetine sahip olmaları gerekir. 18 yaşından büyük olanlar ise çocuk derneklerinde kurucu veya üye olmaları yasaktır.

Vakıflar derneklerden farklı olarak birden çok amaç için kurulabilir.

Bir derneğin kamu yararına dernek statüsüne kavuşabilmesi kendiliğinden gerçekleşecek bir husus değildir. Bunun için ilgili bakanlıklar ile maliye bakanlığının görüşü alınır.

Derneklere üyelik zorunludur. Vakıflardan ayıran temel özelliklerden birisidir. tüzel kişilerin derneklere üye olması mümkündür.

Dernek Organları

Genel kurul, derneğin en yetkili karar organıdır. genel kurul toplantıları genellikle, tüzükte belirtilen zamanda yönetim kurulunun çağrısı üzerine yapılır. Olağan genel kurul toplantıları 3 yılda bir yapılması zorunludur. Genel kurul, yönetim veya denetim kurulunun gerekli gördüğü hallerde veya dernek üyelerinden beşte birinin yazılı başvurusu üzerine, yönetim kurulunca olağanüstü toplantıya da çağrılabilir. Yönetim kurulu, genel kurulu toplantıya çağırmazsa üyelerden birinin başvurusu üzerine, sulh hakimi, üç üyeyi genel kurulu toplantıya çağırmakla görevlendirilir.

Toplantı ve Karar Yeter Sayısı

Genel kurul, katılma hakkı bulunan üyelerin salt çoğunluğunun, tüzük değişikliği ve derneğin feshi hallerinde 3/2’si katılımıyla toplanır. Çoğunluğun sağlanmaması sebebiyle toplantının ertelenmesi durumunda ikinci toplantıda çoğunluk aranmaz. Ancak bu toplantıya katılan üye sayısı, yönetim ve denetim kurulları üye tam sayısının iki katından az olmaz.

Genel Kurulun Görev ve Yetkileri

Genel kurul, üyeliğe kabul ve üyelikten çıkarma hakkında son kararı verir. Dernek organlarını seçer ve derneğin diğer bir organına verilmemiş olan işleri görür. Derneğin diğer organlarını denetler ve onları haklı sebeplerle her zaman görevden alabilir.

Kararların İptali

Toplantıda hazır bulunan ve kanuna veya tüzüğe aykırı olarak alınan genel kurul kararlarına katılmayan her üye, karar tarihinden başlayarak bir ay içinde; toplantıda hazır bulunmayan her üye kararı öğrenmesinden başlayarak bir ay içinde ve her halde karar tarihinden başlayarak üç ay içinde mahkemeye başvurmak suretiyle kararın iptalini isteyebilir.

Yönetim Kurulu

Yönetim kurul, beş asıl ve beş yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur. Yönetim kurulu üye sayısı, boşalmalar sebebiyle üye tam sayısının yarısının altına düşerse genel kurul üyeleri veya denetim kurulu tarafından bir ay içinde toplantıya çağırır.

Görevleri, derneğin yürütme ve temsil organıdır, bu görevini kanuna ve dernek tüzüğüne uygun olarak yerine getirir.

Denetim Kurulu

Üç asıl ve üç yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur. Denetim kurulu denetleme görevini dernek tüzüğünde belirtilen esas ve usullere göre yapar.

Vakıflar

Vakıflar, gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülenmeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır. Vakıflara üyelik mümkündür, fakat zorunlu değildir.

vakıf kurma resmi senetle veya ölüme bağlı tasarrufla açıklanır. Vakıf, yerleşim yeri Asliye Hukuk Mahkemesi nezdinde tutulan sicile tescil ile tüzel kişilik kazanır.

Vakfın bir yönetim organının bulunması zorunludur. Vakfeden, vakıf senedinde gerekli gördüğü başka organları da gösterebilir. Mahkeme denetim makamının başvurusu üzerine yöneticileri görevden alabilir veya yerlerine yenilerini de seçebilir.  Vakfın denetimi vakıflar genel müdürlüğü tarafından yapılır.

Amacın gerçekleşmesi olanaksız hale geldiği ve değiştirilmesine de olanak bulunmadığı takdirde, vakıf kendiliğinden sona erer ve mahkeme kararıyla sicilden silinir.