Zilyetlik Nedir? Türleri, Özellikleri, Zilyetlik Davası

Bir kimsenin bir eşya üzerinde bilerek ve isteyerek fiili hakimiyet kurması halinde ortaya çıkan hukuki durumdur. Konunun daha iyi anlaşılması için giriş konuya giriş niteliğinde olan  eşyadan bahsetmek gerekirse;

Zilyetlik Türleri

• Yalın-Dereceli Zilyetlik; Bir eşya üzerinde farklı zilyetlik niteliklerinin bulunmayıp tek bir nitelikte fiili hakimiyet kurulmuş olması durumunda yalın zilyetlikten söz edilir. Yani bir evin zilyetliğine sahip olan kişinin aynı zamanda o konutun sahibi olması.Dereceli zilyetlik kendi içinde asli ve fer’i zilyetlik olarak ikiye ayrılır. Kişi malik sıfatıyla hareket ediyorsa asli zilyet, malik dışında bir sıfatla (kiracı) hareket ediyorsa feri zilyettir.
• Dolaylı- Dolaysız zilyet; Fiil hakimiyetini başkası aracılığı olmaksızın kurulması hallerinde dolaysız zilyetlikten söz edilir. Fiil hakimiyeti başkası aracılığıyla kullanıyorsa dolaylı zilyetlik bulunmaktadır.
• Zilyet Yardımcıları; Bir kimsenin eşya üzerinde bir görev nedeniyle fiili hakimiyet kurması durumunda ortaya çıkan hukuki durumdur.

Zilyetlik Nasıl Kazanılır?

• Aslen kazanma; Bir kişinin, eşya üzerindeki fiili hakimiyeti, başkasının aracılığı olmaksızın kurmasıdır. Örneğin denizden balık tutmak.
• Devren kazanma; Bir kişinin eşya üzerindeki fiili hakimiyeti bilerek ve isteyerek başkasına aktarması halinde ortaya çıkmaktadır . Örneğin, satış.
• Tesisen kazanma; Fiili hakimiyetin bilerek ve isteyerek başkasına aktarılmasıdır. Örneğin, ödünç verme.
• Miras yoluyla kazanma; Ölüm nedeniyle eşya üzerindeki zilyetliğin mirasçı tarafından kazanılmış olmasını ifade eder.

Zilyetlik hakkının Kazanılma anı şu şekildedir;

Kısa elden teslim; Bir eşyayı fer’i zilyet veya haksız zilyet yardımcısı sıfatlarıyla elinde bulunduran kişinin, fiili hakimiyette herhangi bir değişikliğe gerek duyulmadan asli zilyet haline gelmesi durumudur. Örneğin kiraya verilen arabanın aynı kişiye satılması.

Hükmen teslim; Bir kişinin bir eşya üzerinde dolaylı zilyetliği başkasına aktarıp dolaysız zilyetliği kendisinde saklı tutması durumudur. Örneğin, sahip olunan evin başkasına satılması fakat; aynı evde kiracı olarak kalınması.

Zilyetliğin havale yoluyla kazanılması; Eşya üzerindeki dolaysız zilyetliği başkasına vermiş, kendisinde ise dolaylı zilyetliği saklı tutmuştur. Örneğin; T’nin tamirciye verdiği televizyonu başkasına satması

Zilyetliğin Korunması; Zilyetlik hakkına saldırılar söz konusu olduğunda zilyetliğin korunması sorunu ortaya çıkmaktadır. Buna göre zilyetlik hakkı olan kişi kuvvet kalemi, dava yoluyla, veya idari yolla korunabilir.

Kuvvet Kullanma; Kişinin eşya üzerindeki zilyetliğine bir başkası saldırdığında, bu kişinin mahkemeye ya da idari yola başvurması hakkın korunması için çok geç olabilir. Kişinin belli koşullarda kendisinin kuvvet kullanarak hakkını korumasını izin vermiştir. Dikkat edilmesi gerenler; kullanılan kuvvetin orantılı olması ve araya zaman girmemiş olmasıdır.

Eşyanın Özellikleri

Günlük yaşantımızda ihtiyaçlarımızın karşılanmasında yararlandığımız bir çok eşya bulunmaktadır. Bu eşyalar üzerinde ise sahip olduğumuz hukuki haklarımız bulunmaktadır.

Eşya; Üzerinde fiili hakimiyet kurulabilen, sınırlandırılabilen, kişi olmayan maddi varlıklardır. Eşyanın kişi olmama istisnası bağış sözleşmeleridir. insan vücudu gerek öldükten sonra kadavra olarak gerekse organ naklinde kullanılması için bağışlanabilir. İnsan vücuduna takılmış ortez ya da protezler kolayca takılıp çıkarıldıkları taktirde eşya saymıştır. Hayvanlar fiili hakimiyet altına alındıklarında eşya sayılırlar.

Zilyetlik Davası Nedir?

Yeddin iadesi; Kişinin eşya üzerindeki fiili hakimiyetine son verilmiş yani eşya elinden alınmış durumdadır. Bu davayı her tür zilyet açabilmektedir. Bu davada davalının kusurlu olup olmadığına bakılmaz.

Saldırının durdurulması davası; burada kişinin eşya üzerindeki fiili hakimiyetine son veren bir durum bulunmaktadır . yani eşyanın kullanılması engellenmektedir.

Bu davalarda fiilin ve failin öğrenilmesinden itibaren 2 ay ve her halükarda 1 yıl içinde dava açılmak zorunda olduğudur. Bu süreler hak düşürücü süre niteliğindedir.

İdari yoldan koruma; Kişi idari makama başvurarak zilyetliğin bir an önce koruma altına alınmasını talep etmektedir. Bilinmesi gerekenler;

• Zilyetliğine saldırılan eşya mutlaka taşınmaz eşya olmalıdır.
• başvurulacak makam, mahallin en büyük mülki amiri olmalıdır.
• Mülki amire yapılacak başvurunun, saldırının öğrenilmesinden itibaren 60 gün ve her halükarda 1 yıl içinde yapılmış olması gerekir.
• idari makamın başvuru üzerine en geç 15 gün içinde karar vermesi gerekir
• Mülki amirin bu kararına karşı dava açılması mümkündür. Çünkü idarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu açıktır.
• Mülki amirin verdiği kararlar temyiz edilemez.
• İdarenin tedbir niteliğinde karar vermesi mümkündür.

Eşyanın Türleri

• Tükenen- tükenmeyen eşya
• Taşınır-Taşınmaz eşya
• Misli-Gayri misli eşya (sayı ağırlık ve ölçülerle tanımlanamayan eşyalar gayrimislidir.)
• Bölünebilen-bölünemeyen eşyalar
• Basit eşya- bileşik eşya- eşya birliği
• Kamu-özel Eşyalar

Tamamlayıcı Parça: Asıl eşya ile birleştirilmiş olan ve asıl eşyadan kırılıp sökülmeksizin ayrılmayan, ayrıldığında ise işlev kaybına neden olacak nitelikteki parçalardır.

Eklenti; Asıl eşyayla birleştirilmiş olmasına rağmen ondan kolayca ayrılabilen ve ayrıldığında ise işlevsel bir kayıp yaratmayan parçalardır.

Bir kimsenin bir eşya üzerinde bilerek ve isteyerek fiili hakimiyet kurması halinde ortaya çıkan hukuki durumdur. Mülkiyetten tamamen farklı bir haktır.

Taşınır Davası

Bu dava eski zilyetliğin, halihazır zilyete karşı açtığı bir davadır. Sadece taşınır eşyaların zilyetliğiyle ilgilidir.

• Davacının hakka dayanan bir zilyet olması gerekir.
• Davacı halihazır zilyetin eşya üzerinde bir hakkı olmadığını veya eşyanın elinden iradesi dışında çıktığını ispat etmeye çalışır.
• Taşınır davası iyiniyelilere karşı 5 yıl, kötüniyetlilere karşı ise süre sınır olmaksızın her zaman açılabilir.
• Zilyet olmayan malikler taşınır davasını açamazlar
• İrade dışı elden çıkan eşyanın iadesi için açılacak istihkak davasında, başka bir kişinin mülkiyet hakkını zaman aşımıyla kazanmamış olması gerekir. Taşınır eşyalarda mülkiyet zaman aşımıyla kazanılabilir Bunun  için; iyiniyetle, çekişmesiz ve aralıksız, beş yıl süreyle, eşyaya zilyet olması gerekir.
• Zaman aşımıyla mülkiyet hakkının kazanılmasında kişi, kendisinden önceki iyi niyetli kişide geçen süreyi kendi süresine ekleyebilecektir.
• Zamanaşımıyla mülkiyetin kazanılmasında araya bir kötüniyetli kişi girmişse ondan önceki iyiniyetli de geçen sürden artık yararlanılamaz.
• Zaman aşımıyla mülkiyetin kazanılmasında sonra eşyaya elde edilen kişinin artık iyiniyetli veya kötüniyetli olmasının önemi yoktur.
• Zaman aşımıyla hak kazanımında külli halefler, selefleri yaşasaydı hakkı kazabilecek idiyse, kendileri de şartları taşıyorsa hakkı kazanabileceklerdir. Cüzi haleflerde bu ön koşul aranmaz.