İzmir İktisat Kongresi-17 Şubat 1923

Birinci İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat 1923 tarihinde İzmir’de Banka-Han binasında, kurtuluş Savaşı sonrasında ekonomide bağımsızlığın sağlanması amacıyla sanayileşmenin sağlanması için toplanmıştır. Kongre başkanı Kazım Karabekir seçilmiştir.

İzmir İktisat Kongresini Kim Düzenledi

İzmir’de toplanan kongre dönemin İktisat Bakanı Mahmut Esat Bozkurt tarafından düzenlenmiştir. Kongreye Sanayi, işçi, tüccar ve çiftçi sınıflarından seçilen 1135 delege katıldı. Delegeler kongre başkanlığına Kazım Karabekir’i seçmiştir. Başkanın seçilmesinin sonrasında kongre Rus Büyükelçisi Aralof ve Azerbaycan Büyükelçisi İbrahim Abilof’un katılımıyla başlamıştır.

Kongreye katılan Mustafa Kemal açış konuşmasında; “Yeni Türkiye’mizi layık olduğumuz düzeye eriştirebilmemiz için mutlaka ekonomimize birinci derecede önem vermek zorundayız. Çünkü; zamanımız tamamen bir ekonomi devresinden başka bir şey değildir.

Siyasi, askeri zaferler ne kadar büyük olurlarsa olsunlar ekonomik zaferlerle taçlandırılmamışlarsa, meydana gelen zaferler devamlı olamaz.

Ekonomi demek, her şey demektir, yaşamak için, mutlu olmak için, insan varlığı için ne lazımsa onların hepsi demektir. Ziraat demektir, ticaret demektir, çalışma demektir, her şey demektir.” demiştir.

Bu doğrultuda İzmir İktisat Kongresi Atatürk’ün Milliyetçilik ve Halkçılık ilkeleriyle ilgilidir.

İzmir İktisat Kongresi Neden Yapıldı?

Avrupalı Devletler Sanayi Devrimiyle birlikte üretimde maliyetleri düşürmüş ve kazançlarını arttırmıştır. Üretimin artmasıyla Avrupa’da kaynak ihtiyacı da artmıştır. Hammadde ihtiyacı Avrupalı Devletlerin diğer kıtalara yayılmasında temel motivasyon olmuştur.

Avrupa’da Sanayi Devrimi yaşanırken Osmanlı Devleti emek yoğun üretime devam etmiştir. Ayrıca, Osmanlı’da zenginliği kaynağı ele geçirilen topraklardan gelmekteydi. Osmanlı’da üretim ekonomisi bulunmamaktaydı.

Osmanlı Devletinin doğal sınırlarına ulaşması ve fetihlerin durması ekonominin de durması anlamına gelmektedir. Osmanlı Devleti duraklama dönemine girerken Avrupalı devletler üretimin artması sebebiyle ilerlemeye başlamıştır. Hammadde İhtiyacını karşılamak için Osmanlı toprakları işgal edilmeye başlanmıştır.

İşgaller süresince ayakta durmaya çalışan Osmanlı Devleti, çeşitli ülkelere verilen kapitülasyonlar sebebiyle son dönemlerinde ekonomik bağımsızlığını tamamen kaybetmiştir.

Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti üretimi arttırmak, ekonomide çağın gereğini yakalamak amacıyla İzmir İktisat Kongresini Toplamıştır. İzmir İktisat Kongresinde temel amaç üretimin artması ve buna bağlı olarak ekonomik bağımsızlığın sağlanmasıdır.

Özetle, kongrenin amacı şu şekildedir;

  • Tüccar, çiftçi sanayici ve işçi kesiminin sorun ve isteklerini belirlemek ve bu isteklerin siyasi Yönetim tarafından bilinmesini sağlamak.
  • Yabancı sermaye çevrelerine ekonominin gelecekteki seyrinin niteliğini açıklamak. İzmir iktisat Kongresinin açılışında bir konuşma yapan Mustafa Kemal Atatürk “Siyasi ve askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsun. İktisadi zaferlerle taçlandırılmazlarsa meydana gelen zaferler sürekli olamaz” diyerek ülkede iktisadi anlamda mücadeleyi başlatmıştır.

İzmir İktisat Kongresinde Alınan Kararlar Nelerdir?

İzmir İktisat Kongresi modern Türkiye Cumhuriyeti Devletinin uluslararası alanda rekabet edecek güce erişmek amacıyla Tüccarlar, Sanayiciler ve Çiftçiler için kararlar alındı. Kongre kararları şu şekildedir;

Tüccarlar İçin Alınan Kararlar

  • Ticaret ana bankası kurulması
  • Cuma gününün herkes için tatil olması
  • Kambiyo ve borsa işlemlerinin düzeltilmesi
  • Maden ve orman yasalarının ve gümrük işlemlerin yeniden düzenlenmesi
  • Tekellerin kaldırılması
  • İktisat Eğitimine önem verilmesi,
  • Gelir vergisi kolaylığı sağlanması

Sanayiciler İçin Alınan Kararlar

  • Tarifelerle sanayinin rekabetten korunması
  • Makine ve araç dış alımında vergi kolaylığı sağlanması
  • Teşvik-i Sanayi Yasasının yeniden düzenlenmesi
  • Sanayi odalarının düzenlenmesi
  • Sanayi bankasının kurulması

Çiftçiler İçin Alınan Kararlar

  • Tütün tekelinin kaldırılması
  • Aşar vergisinin kaldırılması
  • Tarım kredisi imkânlarının arttırılması
  • Güvenlik sorununun giderilmesi

İşçiler için Alınan Kararlar

  • Günlük çalışma saatlerinin düzenlenmesi (8 saatle sınırlandırılması)
  • Ücretli izin, toplumsal güvenlik önlemleri, hastalık, doğum, evlenme yardımı ve sigorta sağlanması
  • 1 Mayıs’ın işçi bayramı olması
  • Yeni işlerde Türk işçilerin çalıştırılması

İktisat kongresinde alınan kararlar iki temel üzerine odaklanmıştır. Bunlar aşağıdaki gibidir;

  • Misakı İktisadi ile ilgili kararlar
  • Kongreye katılan iktisadi grupların istek ve teklifleri ile ilgili kararlar (Yukarıda bahsedilmiştir.)

Misakı İktisadi ile ilgili en önemli kararlar şu şekilde özetlenebilir.

  • Yerli üretim teşvik edilmeli ve lüks ithalattan kaçınılmalıdır.
  • Girişim ve çalışma özgürlüğü esastır ve tekelciliğe izin verilmemelidir.
  • Ekonomik kalkınmaya katkı sağlamak ve kanunlara uymak kaydı ile yabancı sermayeye izin verilecektir.

İzmir İktisat Kongresi Önemi Nedir?

Cumhuriyetin ilk yıllarında iktisat politikası, İzmir iktisat Kongresi karartan doğrultusunda oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda liberal sanayileşme politikası ve iktisadi denetimin milli unsurlara geçmesini kolaylaştırıcı ılımlı bir korumacılık politikası izlenmiştir. Ancak bu devletin iktisadi hayata hiç karışmayacağı anlamına gelmemektedir.

Devlet özel girişimi destekleyecek ancak özel sektörün yatırım yapmaya zorlandığı ya da karlı bulmadığı alanlarda devlet yatırımları devreye girecekti. Özel girişimciliğin canlandırılması ve bunun için kredi olanaklarının ve eğitim, ulaşım, haberleşme gibi altyapı ve teknik hizmetlerin hükumetçe sağlanması ve gerekli yasal düzenlemelerin yapılması öngörülmüştür.

İzmir İktisat Kongresi Hangi Olaydan Sonra Toplandı?

Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşu Lozan antlaşmasıyla sağlanmıştır. Lozan Görüşmeleri sırasında özellikle kapitülasyonlar ve Osmanlı Devletinden kalan borçlar görüşmelerin kesilmesine neden olmuştur.

Mustafa Kemal Atatürk kapitülasyonları mutlak olarak reddetmiştir. Bu doğrultuda, her türlü imtiyazın reddedilmesine yönelik kararlılığı belirtmek amacıyla Mustafa Kemalin talebi doğrultusunda İzmir İktisat Kongresi toplanmıştır.

Kongrede Türkiye Cumhuriyeti’nin ekonomik bağımsızlık için kararlar alınmış ve her türlü kapitülasyon reddedilmiştir. Kongrenin toplanma yeri için İzmir’in seçilmesi Lozan görüşmelerindeki taraflara mesaj niteliğindedir.

24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Anlaşması ile kapitülasyonların kaldırılması sağlanırken Osmanlı Devleti borçlarının büyük bölümü Türkiye tarafından üstlenilmiştir. Lozan’da alınan ekonomik kararlar şöyle sıralanabilir.

  • Kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır. Yabancı uyruklu ortaklık ve gerçek kişiler ülkenin yasalarına göre faaliyet gösterecektir.
  • Yabancılara tanınan bir başka ayrıcalık kabotaj hakkıydı ve Lozan’la birlikte kaldırıldı. Bu sayede Türkiye’de deniz ulaşımı yetkisi sadece Türk gemilerine tanınmıştır.
  • Osmanlı kamu dış borçlarının imparatorluğun savaş öncesi toprakları arasında oransal dağılımı ilke olarak benimsendi. Anlaşmaya göre Türkiye borç ödemesine 1929 yılında başlayacaktı. Ancak bu süreç Uluslar Topluluğu (Cemiyet-i Akvam) aracılığı ile yeni takvime bağlandı. Türkiye 1933 yılından itibaren Osmanlıdan kalan borçları ödemeye başlamış ve son ödemesini 1954 yılında tamamlamıştır.
  • Gümrük tarifeleri konusunda Lozan’da Türkiye aleyhine gelişmeler söz konusu olmuştur. Yapılan görüşmeler sonunda Türkiye’nin 5 yıl boyunca dışarıya karşı uygulayacağı gümrük tarifeleri dondurulmuş ve tarifelerin değişmeyeceği karara bağlanmıştır.
  • Anlaşmaya göre Türkiye ile Yunanistan arasında nüfus değişimi konusunda mutabakata varılmıştır.

Musul sorunu Lozan’da bir çözüme bağlanamamıştır. Daha sonra Uluslar Topluluğu aracılığı ile Türkiye’nin 25 yıl süreyle petrol gelirlerinin %10’unu alması Şeklinde bir anlaşmaya varılmıştır.

Tarama soruları için aşağıdaki linke tıklayınız.

İzmir İktisat Kongresi sorular

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir